"Overmacht": eindelijk gedefinieerd in de Belgische nieuwe wetgeving
Je beschikt nog over een woning in België die je wil verbouwen om ze daarna te verhuren. Spijtig genoeg heb je het niet getroffen met je aannemer want de werken geraken maar niet af, dus geen verhuur van je woning, dus verlies van huurinkomsten. Zijn uitleg is dat het een kwestie van “overmacht” is omwille van het feit dat er in België de laatste maanden zoveel regen viel. Wat betekent nu dat begrip “overmacht”?
“Overmacht”
Bij het uitvoeren van een overeenkomst tussen partijen, is het altijd mogelijk dat er specifieke, onverwachte omstandigheden ontstaan zodat één der partijen haar verbintenissen niet kan nakomen. In zo’n geval is het dan mogelijk dat de schuldenaar toch geen schadevergoeding moet betalen.
Zulke onverwachte omstandigheden worden vaak “overmacht” genoemd. “Overmacht” is een begrip dat reeds onder ons oud Belgisch Burgerlijk Wetboek bestond, maar er werd geen definitie van gegeven zodat het aan de rechtbanken was om geval per geval na te gaan of er onder de gegeven omstandigheden sprake kon zijn van overmacht. Zo werd “overmacht” aanzien als een voorbeeld van een "vreemde oorzaak”: iedere gebeurtenis die buiten de wil van de schuldenaar om (door haar onvoorzienbaar karakter en de afwezigheid van elke fout in zijnen hoofde) de uitvoering van het contract volstrekt onmogelijk maakte.
Meestal kwalificeerde men deze “onmogelijkheid” nader door te stellen dat ze onvoorzienbaar, totaal, onoverkomelijk en definitief moest zijn. Het volstond dus niet dat de uitvoering van een contract kostelijker of moeilijker geworden was.
Wat beslist de rechtbank?
Onder deze oude wetgeving oordeelde een rechter dat een aannemer een contractuele fout maakte omdat hij de werken niet binnen de afgesproken termijn kon beëindigen. De aannemer haalde hier overmacht aan omwille van de vele regen die er gevallen was. Maar uit een document van het KMI bleek dat er gedurende een paar weken helemaal geen regen was gevallen. Daarom oordeelde de rechter dat deze regenloze weken genoeg waren geweest om de werken verder af te werken. Bovendien vond de rechter ook dat het in België zeker niet abnormaal is dat er in het voorjaar veel regen valt, integendeel zelfs. Hij concludeerde dus dat er hier geen sprake kon zijn van “overmacht”. Om deze redenen besliste de rechter de overeenkomst te ontbinden en dat de aannemer zich niet kon beroepen op “overmacht”
Naar een definitie van “overmacht”
Artikel 5.226 NBW: er is sprake van overmacht in geval van ontoerekenbare onmogelijkheid voor de schuldenaar om zijn verbintenis na te komen. Hierbij wordt rekening gehouden met het onvoorzienbaar en het onvermijdbaar karakter van het beletsel tot nakoming. De schuldenaar is bevrijd indien de nakoming van de verbintenis blijvend onmogelijk is geworden door de overmacht. De nakoming van de verbintenis is opgeschort voor de duur van de tijdelijke onmogelijkheid.
Zodra de schuldenaar kennis heeft of behoort te hebben van een oorzaak van onmogelijkheid tot nakoming, dient hij de schuldeiser hiervan binnen een redelijke termijn op de hoogte te brengen. Komt de schuldenaar aan deze verplichting te kort, is hij gehouden tot het herstel van de schade die hiervan het gevolg is.
Wanneer wordt overmacht weerhouden?
Een eerste voorwaarde is dat er een absolute onmogelijkheid moet zijn om de overeenkomst ten uitvoer te brengen. Dit houdt is dat het niet voldoende is dat de uitvoering ervan “moeilijker” geworden is door bepaalde omstandigheden.
De tweede voorwaarde houdt in dat de ontstane omstandigheden niet mogen te wijten zijn aan de schuldenaar zelf; ook niet door zijn fout mogen ontstaan zijn (bv. een boom die afbreekt tijdens een blikseminslag, maar die eigenlijk al dood was). Bovendien mogen deze omstandigheden ook niet voorzienbaar zijn op het ogenblik van het tot stand komen van het contract.
Wat zijn de gevolgen bij weerhouden overmacht?
Zoals in de wetgeving wordt voorgeschreven, dient de schuldenaar, die kennis heeft van een oorzaak van onmogelijkheid tot nakoming, de schuldeiser hiervan binnen een redelijke termijn op de hoogte te brengen. Van zodra overmacht wordt aangenomen, vervallen voor de schuldenaar alle verplichtingen die uit het contract voortvloeien en wordt hij dus bevrijd voor het uitvoeren ervan. Hij dient evenmin een schadevergoeding te betalen aan de schuldeiser.
